15 punten: Kunstbeleid & Verkiezingen

vrijdag 25 augustus 2023

Aan alle politieke partijen in Nederland die kiezen voor een betere, mooiere, innovatieve en vriendelijke samenleving. Alle politieke partijen die meedoen aan de verkiezingen van de Tweede Kamer hebben dit document gekregen vóór de verkiezingen en krijgen het als reminder -als de formatie begint- na de verkiezingen.

Onderweg naar de verkiezingen...en daarna....

BOK Beroeps Organisatie Kunstenaars vindt er wat van. Wie er ook in de regering gaat plaats nemen, links of rechts, er moet een dynamische en bloeiende cultuursector tot stand worden gebracht waar kunst en cultuur in vrijheid haar werk kan doen. Kunsteducatie, talent ontwikkeling, regionale spreiding, creativiteitscentra, theaters, expositieruimtes, musea..... waarbij de overheid verantwoordelijk is voor de infrastructuur, maar zich op geen enkele manier inhoudelijk bemoeit met wat kunstenaars wel of niet moeten ontwikkelen, bedenken en uitvoeren of wat musea wel of niet mogen tonen. Kunst mag schuren en als het moet bijten in de hand waardoor het gevoed wordt. Het wordt de hoogste tijd dat de verbeelding aan de macht komt.

1. Budget voor kunst en cultuur verruimen

Er moet wettelijk worden vastgelegd dat er -naar voorbeeld van het defensiebudget- een vast percentage van het BNP (Bruto Nationaal Product) gaat naar kunst en cultuur.

De investeringen in kunst en cultuur dienen verhoogd te worden met minimaal 1 miljard euro. Daarmee krijgt kunst en cultuur een volwassen plek in de begroting van het ministerie van OCW. Hiermee kan de kunstsector een flinke stimulans krijgen en kan een breed scala aan culturele uitingen worden ondersteund. Er dient streng op toegezien te worden dat de bedragen die worden vrij gemaakt niet verdwijnen in de zakken van instituten en organisaties. Het geld dient rechtstreeks terecht te komen bij de makers van de verbeelding.

2. Ondersteun zelfstandigen en initiatiefnemers

Waardeer al die zelfstandigen in de culturele sector die niet anders kunnen dan zelfstandig zijn. Kunstschilders, beeldhouwers, schrijvers, edelsmeden, striptekenaars.....allemaal beroepen in de creatieve sector waar geen loondienstverband voor mogelijk is. Het is de creatieve motor die zorgt voor vernieuwing. Resultaten uit het verleden geven doorgaans geen garantie voor de toekomst, hier echter wel. Uit de geschiedenis is gebleken dat het eenlingen (einzelgängers) waren die zorgden voor vooruitgang en nieuwe ideeën. Niet alleen in de kunst en creatieve sector, maar ook in de industrie. Er is geen enkel museum ter wereld dat de naam van een commissie draagt, er is wel een Van Gogh museum.

Zadel al die zelfstandigen niet op met administratieve lasten of verplichte verzekeringen die geen enkel risico dekken, maar zorg voor betaalbare voorzieningen die hun positie versterken. Schijnzelfstandigheid dient te worden aangepakt. Vele -vooral uitvoerenden- in de culturele sector zijn op den duur ook veel beter uit met een vast dienstverband. Denk hierbij vooral aan toneelspelers, muzikanten en mensen die zorgen voor de techniek. Maar ook hier is maatwerk gewenst, want wat nu een 'kleine zelfstandige' belichter is, kan over enkele jaren een groot bedrijf zijn en de eenzaam ploeterende operazanger kan over een tijdje een gevierde artiest zijn in de Arena van Verona. Wees voorzichtig met te snel een stempel op iemand te zetten.

3. Kunst- en cultuur onderwijs

Kunst en cultuur hoort toegankelijk te zijn voor alle kinderen. Ongeacht hun afkomst. Onderwijs in kunstvakken, zoals tekenen, handvaardigheid en muziekles, moet weer verplicht worden aangeboden op basisscholen, in het voortgezet onderwijs en op de PABO. Kunstacademies en conservatoria leiden immers excellente docenten en talenten op die ingezet kunnen worden in het onderwijs. Zowel binnen- als ook buitenschools. Het zorgt voor een weerbare, geïnspireerde en creatieve samenleving die vele uitdagingen beter aan kan.

Gemeentes krijgen hierin een wettelijke taakstelling om cultuureducatie en cultuurparticipatie beschikbaar te maken en te houden. Het moet voor iedereen bereikbaar zijn. Het budget voor kunst en cultuur moet per gemeente worden geoormerkt.

Bibliotheken moeten zich niet alleen bezig houden met het uitlenen van boeken en andere informatiedragers, maar moeten worden uitgebreid met de mogelijkheid tot het (op beperkte schaal) houden van exposities en concerten met een educatief karakter. 

4. Fair pay en Fair practice

Zelfstandigen in de culturele sector hebben de volledige vrijheid om zelf hun prijzen en uurtarieven vast te stellen. Bij het geven van subsidies moet er op worden toegezien dat de makers eerlijk worden betaald en werken onder goede en veilige omstandigheden. Bij het verlenen van subsidies door overheden zowel de rijksoverheid als de provincies en gemeentes zal fair pay en fair practice een bindende voorwaarde moeten zijn. Subsidies moeten zodanig geoormerkt worden dat ze direct terecht komen bij de makers en uitvoerenden en niet blijven hangen bij hen die slechts vergaderen over wat anderen (de kunstenaars) zouden moeten doen en maken. Alleen op die manier -door alle tussenschakels, instanties, 'vertegenwoordigers' en strijkstokken er tussen uit te halen- kunnen we de positie van makers en uitvoerenden versterken. Waar onderbetaling wordt gesignaleerd moet op welke manier dan ook worden gezorgd voor bij financiering en verruiming van het budget. 

5. Talentontwikkeling

Jong talent, oud talent of talent dat ergens halverwege is, het verdient allemaal om maximale steun te krijgen. Dat kan door de heroprichting van gesubsidieerde muziekscholen annex centra voor kunstzinnige vorming. Daar moeten door de professionals uit de sector routes worden aangeboden voor verdere ontwikkeling van al die talenten; muziek, dans, theater, beeldende kunst. De gekwalificeerde vakdocenten dienen een eerlijke vergoeding voor hun diensten te ontvangen zodat de stabiliteit van de binnen- en buitenschoolse talent ontwikkeling geborgd is.

6. Regionale spreiding

Kunst en cultuur ontwikkelt zich vaak op plekken waar dat niet vanzelfsprekend is. De Randstad is in ons land een soort van vanzelfsprekendheid geworden als het gaat om kunst en cultuur. Dat heeft tot gevolg dat vele subsidies en investeringen disproportioneel vaak naar kunstinstellingen uit de Randstad gaan. Het talent dat zich aan het ontwikkelen is in de buitengebieden is vaak verstoten van hulp bij investeringen en subsidies. Er dient een veel betere spreiding te komen, niet alleen in het verstrekken van subsidies, maar vooral ook in de spreiding van kunst en cultuur onderwijs, kunst en cultuur beleving en de mogelijkheid om gevraagd en ongevraagd in aanraking te komen met uitingen van hedendaagse kunst en cultuur. Musea, bibliotheken, expositiecentra, theaters, ze dienen overal binnen een half uur gaan te zijn.

7. Diversiteit

Alle inkomensgroepen, alle levensovertuigingen, alle leeftijden en alle kleuren van de regenboog. Er zullen initiatieven moeten komen die alle mensen en groepen mensen gaat bereiken. Dat kan leuk en lief, groot en klein, lang en kort, actief en passief, maar het mag ook flink schuren en een 'storm' veroorzaken. Het resultaat zal zijn een samenleving met mensen die elkaar beter begrijpen en respecteren omdat ze elkaar hebben gevonden in creativiteit.

8. Digitaal en AI

Digitalisering heeft een enorme invloed op ons dagelijks leven en op vele kunstuitingen. De kennis op het gebied van digitalisering zal snel gemeengoed worden dankzij het onderwijs en de flexibiliteit van de jongere generaties. Artificial Intelligence (Kunstmatige Intelligentie) gaat -hoe we er ook op dit moment tegen aan kijken- een grote vlucht nemen. Alles wat kan zal ook worden benut en gedaan. De negatieve uitwassen moeten we bestrijden, maar het goede moeten we behouden. In de kunsten is het een instrument wat we er bij krijgen, waar we mee moeten leren om te gaan en waar we vooral op het gebied van auteursrechten wet- en regelgeving alles goed moeten afstemmen met alle belanghebbenden. Er tegen vechten heeft geen zin, er mee leren om te gaan wel.

9. Kunst heelt

Kunst hoort een plek te krijgen in de zorg en het sociaal domein. Kunst beleving, passief of actief is van (levens)belang voor mensen. Kunst ontroert en schuurt niet alleen, maar kan hen die er naar snakken en het nodig hebben rust en troost bieden. Het beïnvloed op een positieve manier het welzijn en de gezondheid, zowel lichamelijk als geestelijk. Het verlicht vervelend lang wachten en eenzaamheid. Kunst in welke vorm dan ook doet zoveel met mensen dat we het hen die het niet actief kunnen opzoeken moeten gaan brengen. Kunstprojecten en interventies dienen geïntegreerd te worden in de zorgsector en het sociaal domein en (mede)gefinancierd te worden via de Wet Maatschappelijke Ondersteuning en de Wet Langdurige Zorg.

10. Makers en creatieve industrie

De creatieve industrie is een belangrijke aanjager van economische groei en innovatie. Door middel van het investeren in en subsidie verlenen aan projecten die creatieve makers en industrie samenbrengen kunnen er nieuwe producten, nieuwe vormen van kunst en nieuwe vormen van ondernemen ontstaan waar we nu nog niet eens van kunnen dromen.

Er moeten 'broedplaatsen' en ateliers in en om grotere landelijke steden komen (naar voorbeeld van de Hackescher Markt), waar kunstenaars en (kleine) zelfstandige creatieve bedrijfjes zich tegen een betaalbare prijs kunnen gaan vestigen. Naast de cineast en beeldend kunstenaar moet er plek zijn voor een expositieruimte, zijn er voorstellingen, maar is er naast de galerie ook een fietsenmaker en misschien ook wel een manueel therapeut. De grootste uitdaging is niet het oprichten en maken van deze 'broedplaatsen' en ateliers, maar het bereikbaar en betaalbaar houden voor de creatieve beroepsbeoefenaars van deze plekken. 

11. Historisch besef

Cultureel erfgoed is van grote waarde en vertelt ons waar we vandaan komen. Ons rijke -en soms wat minder glorieuze verleden- moeten we behouden voor toekomstige generaties. Dat geldt niet alleen voor het 'dode' erfgoed, maar misschien nog wel meer voor het nog levende erfgoed zoals de top instellingen als het Concert Gebouw Orkest en vele andere combinaties van zichtbaar en onzichtbaar erfgoed.

12. Duurzaam

In alles wat we doen moeten we in gedachten houden dat alles duurzamer moet worden. Koken op gas, rijden op fossiele brandstof, gebruik van plastic en ook het gebruik van verschillende materialen in kunstuitingen. Iedere keer moeten wij ons afvragen welke invloed het heeft op onze naaste omgeving, op het milieu en op het klimaat. Niet altijd even gemakkelijk, maar wel nodig.

13. Samenwerking

Samenwerking tussen alle kunst- en cultuur disciplines moeten we stimuleren. Maar vooral ook de samenwerking tussen de makers van kunst en cultuur en andere sectoren. Samenwerking brengt nieuwe ideeën en over en weer begrip. Die samenwerking stopt niet bij de grens. Die gaat over alle grenzen heen. Kunstenaars, instellingen en organisaties op het gebied van kunst en cultuur moeten verder gaan kijken en over fysieke-, geloofs- en psychische grenzen heen stappen. En de 'buitenwereld' dient op de hoogte te zijn van wat er op kunst- en cultureel gebied allemaal te ontdekken valt.

14. Vrijheid van maken, overal

Kunstenaars zullen een grotere vrijheid moeten nemen en krijgen. Subsidies of bijdragen in welke vorm dan ook moeten veel minder strikt worden gestuurd. Zowel van kunst 'die binnen blijft' als kunst in de openbare ruimte. Ten koste van alles moet worden voorkomen dat er een soort van gestuurde staatskunst ontstaat naar Sovjetmodel. Kunstenaars moeten de vrijheid hebben te maken en te slagen, maar ook de ruimte krijgen om te experimenteren en te leren. Alleen dan krijgen we de verheffing en de geestverruimende werking die zo broodnodig is.

15. BTW, AOV en fiscus

Schaf BTW op kunst en cultuur af. Kunst en cultuur staat zo dicht bij ons mensen dat het op geen enkele manier belast mag worden. Geef een kind een stuk papier en kleurpotloden en er ontstaat een tekening. Geef een kunstenaar een vel papier, een doek en verf, of een homp klei, een steen of een stapel wilgentakken en er ontstaat een kunstwerk. Maak het in vrijheid maken vrij van iedere vorm van belasting zodat het bereikbaar wordt voor iedereen, voor iedere portemonnee en voor jong en oud. Geef de macht aan de verbeelding.

Belast de makers, de initiatiefnemers, zij die met hun kop boven het maaiveld uitsteken, niet met allemaal regeltjes en wetten die hen verplichten zich te verzekeren voor iets wat ze zelf al lang hebben geregeld. Beloon de vooruitgang met het herinvoeren van een royale zelfstandigenaftrek voor die zelfstandigen die niet anders kunnen dan zelfstandig zijn. Wees trots op het feit dat er (nog) individuen zijn die ondanks alle tegenwerkingen kiezen voor het kunstenaarschap en ons als samenleving dienen met het maken van kunst en cultuur waar we nooit om gevraagd hebben, maar wat we wel nodig hebben en dat alles vertelt over wie wij zijn.

Tot slot

Ook wij hebben de wijsheid niet in pacht en ook wij hebben geen antwoord op alle vragen die de toekomst ons nog zal brengen. Het enige wat wij wel weten is dat het anders moet. Dat we meer gebruik moeten maken van de creativiteit die in ons is en de creatieven en visionairs die daar mee weten om te gaan. Zowel in de kunsten, maar ook op het gebied van zorg, wonen, diversiteit, klimaat......kunnen de kunstenaars soms antwoorden geven op vragen die die er nu al liggen en op vragen die nog gesteld moeten worden.

Henk Hofstra
Voorzitter BOK Beroeps Organisatie Kunstenaars

Heb je na het lezen vragen of aanvullingen? Voel je vrij om ons je bevindingen te mailen: 
Contact met de Beroeps Organisatie Kunstenaars (BOK).