Kunstenaars zijn de ultieme ondernemers

dinsdag 21 mei 2024

Vorige week nog waren we op het Ministerie van OCW, Onderwijs Cultuur en Wetenschap. We waren uitgenodigd om te spreken over de situatie van de kleine zelfstandige beeldend kunstenaars die wij als BOK Beroeps Organisatie Kunstenaars vertegenwoordigen.

ZZP’ers zijn geen soort van werknemers

Een van de dingen die mij enorm stoort is dat wij als beeldend kunstenaars soms niet gezien worden als ondernemers. Er wordt de laatste tijd alleen maar gesproken over ‘werkverleners’, ‘werkenden’ en zzp’ers. Waarbij zzp’ers worden gezien als een soort van werknemers. Vaak een beetje zielig en bescherming behoevend. Dat we allemaal op één grote bult worden geworpen. En dat er collectieve afspraken moeten komen over tarieven net als bij werknemers. Sommigen willen ons de vrijheid van ondernemen en in vrijheid kunst kunnen maken ontnemen.

Niemand stond op mij te wachten

Toen ik ruim veertig jaar geleden op de stoep van de kunstacademie stond met een diploma en een bos bloemen stond er niemand op mij te wachten. De hele familie en mijn meisje waren apetrots, maar niemand wist eigenlijk hoe het nou verder moest. Er stonden ook nergens advertenties in kranten waar beeldend kunste naars werden gevraagd, er hebben zich geen werkgevers gemeld…..niets van dat alles.

Ze hadden mij op de academie geleerd om met vorm en kleur om te gaan, om alles wat er in mijn hoofd om gaat om te zetten in beelden en om vooral mij niks aan te trekken van wat anderen er in eerste instantie van vinden. Ik moest mijn eigen weg vinden, volhouden en vooral hard werken. Ik ben ook niet op zoek gegaan naar werkgevers of werkverleners, immers als er nog niks is heb je ook niks om aan te bieden. Ik ben gaan werken en ik heb voor hetgeen ik maakte klanten gezocht, mensen die mij in ruil voor mijn kunst geld wilden geven om van te leven. Ik ben op zoek gegaan naar galeries die mij wilden vertegenwoordigen en mij onder de aandacht wilden brengen van hun klanten. Ook in die wereld heb ik nog nooit gehoord van werkverleners en werkenden. Er waren en zijn nog steeds kunstenaars, vertegenwoordigers van die kunstenaars en klanten die de kunstwerken kopen.

Opdrachtgevers

Als het goed gaat komt daar een andere stroom bij; opdrachtgevers. Opdrachtgevers zijn geen werkverleners. Opdrachtgevers zijn mensen, instanties, overheden, festivals, fietsfabrikanten….die bij jouw komen en jou vragen of je een opdracht wilt aannemen om iets te maken, uit te vinden of om met een voorstel te komen. Er staat in de meeste gevallen heel weinig vast en er staat zeker geen werk te wachten wat is veroorzaakt door een zogenaamde ‘werkverlener’. In (bijna) alle gevallen komt de kunstenaar met een oplossing waar de opdrachtgever nog nooit aan heeft kunnen denken.

Buiten de lijntjes kleuren

Er is ons als kunstenaars namelijk geleerd om buiten de lijntjes te kleuren en om buiten de doosjes te denken. Van het een komt dan het ander. Moest je in het begin van je werkzame leven soms op zoek naar opdrachtgevers en met je map onder de arm langs galeries, op den duur verandert dat en komen ze op jou af. Kortom in de beeldende kunst heb je opdrachtgevers -met opdrachten die je kunt aannemen, maar ook kunt weigeren- je hebt tussenpersonen in de vorm van galeries, en vertegenwoordigers en je hebt klanten net als een schoenwinkelier, ASML of een slager. Je bent in alles een ondernemer met een grote vrijheid en je bent in staat om (kunst)werken te maken waar niemand om heeft gevraagd, maar die wel gemaakt moeten worden. 

BTW, l'histoire se répète

Tot onze grote treurnis is er door het in de maak zijnde kabinet nu al besloten om de BTW op kunst en cultuur te verhogen van 9 naar 21 procent. Daarbij denkend dat het meer geld zal opleveren. Een totaal foute 'Zijlstra-gedachte'. Natuurlijk zal het onze sector zwaar treffen, maar het zal de consumenten nog zwaarder treffen. Kaartjes voor voorstellingen zullen duurder worden, kunst kopen zal alleen weggelegd zijn voor de rijken onder ons, een boek wordt bijna onbetaalbaar en de totale samenleving zal verarmen door het ontbreken van de broodnodige verbeelding. Niet alleen jammer voor hen die de verbeelding maken, maar vooral jammer en zelfs schadelijk voor al die kinderen die nu verstoken blijven van de mogelijkheid om kennis te maken met meer dan alleen brood en spelen. De verbeelding en vooruitgang is de dupe.

We hebben op het Ministerie afgesproken dat we over bovenstaande en over meer zaken aangaande de zelfstandige kunstenaars binnenkort verder gaan spreken met elkaar in de hoop dat we het tij nog kunnen keren door het gesprek aan te gaan. Het zal een zware dobber worden, maar we zijn gewend aan tegenwind en kunnen prima laveren.

Henk Hofstra
Voorzitter Stichting BOK Beroeps Organisatie Kunstenaars