Overmacht en onvoorziene omstandigheden

donderdag 29 februari 2024

Een van onze BOK-leden zat onlangs in een penibele situatie. Ze had mee gedaan aan een open call voor een kunstopdracht, werd geselecteerd en kon dus aan 't werk. De jubelstemming maakte echter snel plaats voor een donkere wolk. Ze was amper begonnen toen ze het werk moest staken door tegenslag in de privésfeer. De kunstopdracht kon ze later wel weer oppakken, maar ze vreesde de deadline niet meer te kunnen halen. Kon ze zich beroepen op overmacht of onvoorziene omstandigheden?

Coronapandemie

Tijdens de piek van de coronapandemie stroomde onze inbox vol met e-mails van kunstenaars met vragen over afspraken en contracten. Eén kunstenaar werd langdurig ziek, een ander had te maken met een wederpartij die haar afspraken niet meer nakwam, waardoor zij ook weer inkomsten misliep en moeite had om haar rekeningen te betalen.

De meeste geschillen konden we toen gelukkig naar tevredenheid van alle partijen oplossen. Bijna iedereen had in zijn of haar dagelijkse leven wel enigszins te maken met (de gevolgen van) corona, waardoor er ook veel begrip was over en weer en er vaak door beide partijen water bij de wijn werd gedaan.

Er kunnen echter ook zaken voorkomen die specifiek jou of jouw gezin overkomen en waar de rest van de maatschappij niet mee te maken heeft en - cru gezegd - geen boodschap aan heeft. Ook kan er in andere gevallen sprake zijn van een grijs gebied en is het arbitrair of iets nu wel of niet onder overmacht valt. 

Wanneer neem je een bepaling over overmacht op in een contract?

Bij een ‘simpel’ verkoopcontract van een kunstwerk aan een particulier is het niet nodig. We raden wel aan om een bepaling ‘overmacht en onvoorziene omstandigheden’ op te nemen als het gaat om werkopdrachten die tijd nodig hebben om uitgevoerd te worden. Zoals bij het geven van een serie workshops in opdracht van een kunstinstelling. Of bij het maken van een kunstwerk voor een gemeente in de openbare ruimte. Bepalingen die je kunt opnemen zijn bijvoorbeeld een pandemie of overheidsmaatregelen die daar uit voort komen zoals een lockdown, schade aan werkmateriaal als gevolg van brand, extreme weersomstandigheden, ziekte en overlijden van naasten.

Mocht je twijfelen of bepalingen in het contract (Nederlands of Engelstalig) voldoende zijn, dan kun je dit als BOK-lid bij ons laten screenen. 

Wat als er hierover geen afspraken in het contract staan?

Het wetboek heeft artikelen over overmacht en onvoorziene omstandigheden die van toepassing zijn als hierover geen afspraken zijn opgenomen in een contract. Deze zijn heel algemeen en dus niet toegespitst op de zelfstandige en zijn kunstenaarspraktijk. 

Van overmacht is sprake als opdrachtnemer de contractueel vastgelegde afspraken geheel of gedeeltelijk - buiten zijn schuld - niet kan nakomen. 

Van onvoorziene omstandigheden is sprake als een situatie zich voordoet waar beide partijen geen rekening mee hebben kunnen houden tijdens het sluiten van het contract, waardoor van de opdrachtnemer niet meer verwacht kan worden dat hij de opdracht nog (geheel) kan uitvoeren.

Kunstenaar kan de opdracht als nog uitvoeren

Terug naar de kunstenaar waar we dit artikel mee begonnen. In haar geval waren er in het contract geen bepalingen over overmacht en onvoorziene omstandigheden opgenomen. In dat geval gelden dus enkel de wettelijk vastgestelde bepalingen - niet toegespits op haar als zzp'ende kunstenaar -waarbij het arbitrair was of overmacht billijk gevonden kon worden. Formeel kon uitgelegd worden dat ze contractbreuk pleegde.

BOK heeft op haar verzoek toen in deze zaak bemiddeld. De opdrachtgever toonde uiteindelijk ook begrip voor haar situatie en na overleg werd - onder dezelfde financiële en secundaire voorwaarden - besloten de oplevering van het kunstwerk enkele maanden uit te stellen. De kunstenaar was zo als nog in staat om de opdracht goed te voltooien. 

Zij had hierbij het geluk dat enkel de deadline verschoven moest worden. Bij een opdracht die helemaal niet meer uitgevoerd kan worden of bij een minder schappelijke opdrachtgever, had deze kwestie ook kunnen leiden tot een schadeclaim. Reden te meer om altijd na te gaan of het nodig is om een artikel over 'overmacht en onvoorziene omstandigheden' op te nemen in een contract, met specifiekere voorwaarden en uitzonderingen.