Aan de informateur. Van de makers

vrijdag 21 mei 2021

Dit is een brief van de makers, niet van een 'koepel' of verzameling van allemaal organisaties, maar rechtstreeks van de makers, de kunstenaars.

Aan de kabinet bouwer(s), informateur(s) en formateur(s)

T.a.v. mevrouw drs. M.I. Hamer 
p/a De Tweede Kamer der Staten-Generaal 
T.a.v. Bureau Woordvoering Kabinetsformatie 
Postbus 20018 
2500 EA DEN HAAG 

....je vous fais une lettre. Que vous lirez peut-être. Si vous avez le temps....*

Geachte mevrouw Hamer, beste kabinet bouwers,

Het zal niet zo'n vaart lopen met de ontwikkeling van het syndroom van Stendhal** in Nederland. Daarvoor is er in de afgelopen jaren te veel kapot gegaan. Het is mede onze taak om -in het belang van de vooruitgang van de beschaving- te helpen om alles weer op te bouwen. Ook de 'coronacrisis' heeft niet bepaald bijgedragen aan het welzijn van onze samenleving. Ergo; niet te lang bij stil staan, handen uit de mouwen, als een bok op de haverkist, niet lullen maar poetsen, kortom 'kop d'r voor' en aan het werk.

Culturele sector

Kunst en cultuur wordt vaak gezien als het vermaak van de loodgieter, een gedicht in een bundel, een schilderij aan de muur of een beeld in een park. De 'niet grijpbare' waarde van kunst is vele malen groter. Het is verbindend, verbazend, ogen-openend, mooi, antwoorden gevend op vragen die nooit gesteld zijn, vernieuwend, verbeeldend, de waarheid achter de waarheid, verheffend.......Het houdt spiegels voor en het roept emoties op, het maakt bouwstenen voor gedachten van waaruit het denken ontstaat en nieuwe dingen uit voort komen. 

Veel meer

Het is echter nog veel meer. Het is bijna 4 procent van het BBP, bijna 350.000 banen waarvan zo'n 150.000 zelfstandigen. Vooral die (kleine) zelfstandigen zijn belangrijk. Zij zijn veelal niet uitvoerend, maar scheppend. Daar beginnen altijd de vernieuwingen. Ideeën die ons verder brengen komen (bijna) altijd van individuen. (Nergens ter wereld is er een standbeeld van een commissie). Ontwerpers, beeldend kunstenaars, eigenwijze 'einzelgängers'. Het zijn deze lieden die komen met nieuwe ideeën voor mode, voor nieuwe vormgeving en vormen van transportmiddelen, voor meubels, voor woonvormen, voor water uit de woestijn, voor alles wat er om ons heen gebeurt. Vaak is de techniek er nog niet eens, maar staat de vorm en kleur al vast. Schilderijen, tekeningen, maquettes en 3D geprinte modellen van toekomstbeelden komen uit de hoofden van individuele makers. Vooral deze vorm van kunst jaagt de economie aan, laat techneuten zoeken naar technische oplossingen van beelden die een creative eenling op papier of doek heeft gezet. En de 'gemiddelde' man en vrouw in de straat ziet en ervaart dat er meer is tussen hemel en aarde dan alleen brood en spelen. 

Zelfstandig of loondienst

Er is de laatste tien jaar een enorme wildgroei ontstaan. Ook veel werkenden in de culturele sector zijn van loondienst naar ZZP'er gegaan. Er zijn vreemde situaties ontstaan; een trompettist of hoboïst die jarenlang in loondienst was bij een orkest moest om welke reden dan ook (vaak bezuiniging) maar zelfstandig worden en als 'invaller' door het leven. Schijnzelfstandigheid. Bij musici, toneelspelers en veel andere beroepen is hetzelfde aan de hand, ook daar heeft de coronacrisis duidelijk laten zien dat zelfstandigheid niet zaligmakend hoeft te zijn. Natuurlijk zijn er uitzonderingen, maar velen zouden geholpen zijn met de zekerheid van een vaste baan, een veilige haven van een gezelschap, een orkest of een andere werkgever.

'Echte' zelfstandigen

Er moet ruimte komen voor de echte zelfstandigen. Voor hen die opgeleid zijn om zelfstandig te zijn, om hun werk te doen en te maken zonder de last van wie dan ook. Om opdrachten aan te nemen of niet aan te nemen, om vrij werk te maken en te exposeren, om met nieuwe ideeën te komen, kortom om te ondernemen. Vooral de beeldend kunstenaars zijn hier goed in en zijn hier zelfs voor opgeleid. Het eerste wat je wordt verteld als je een kunstacademie binnen loopt op de 'vrije' afdeling is dat je vanaf dat moment een vrije geest bent, dat je opdracht is om een eigen weg, een eigen stijl te zoeken en te ontwikkelen. Om de tijd van studeren te gebruiken om alles te onderzoeken en het goede te behouden en verder te ontwikkelen. Om je eigen opdrachtgever en je eigen criticus te zijn. Om nooit echt tevreden willen zijn en om altijd weer te willen vernieuwen. En -niet onbelangrijk- de samenleving waaraan je het allemaal te danken hebt te laten zien dat er meer is en meer te beleven valt dan werken en slapen.

Daar komen de echte zelfstandigen, de echte vernieuwers van kunst en cultuur vandaan. Daar komen de mensen vandaan die straks (en zelfs nu ook al) onze musea gaan vullen en miljoenen mensen niet alleen vermaken en verwonderen, maar ook zorgen voor nieuwe wegen en nieuwe denkrichtingen. Zij helpen de kunsten, maar ook onze beschaving weer een stap verder.

Bovendien, deze kunstenaars kunnen niet anders dan zelfstandig zijn; een metselaar kan in loondienst of als zelfstandige het muurtje metselen. Dat geldt voor veel beroepen, maar waar wordt een beeldend kunstenaar gevraagd om in loondienst te komen werken.....?

Help de zelfstandigen

Help de zelfstandigen, de kunstenaars, de eigenwijze einzelgängers en vernieuwers hun werk te doen waarvoor ze zijn opgeleid. Jaag hen niet in een of andere uitkering en jaag hen niet hun vak uit. Geef hen de ruimte om te doen waar ze goed in zijn; vernieuwing en verheffing.
 
Een paar simpele maatregelen zouden al een wereld van verschil maken: 
1. BTW op kunst (en cultuur) naar 0% 
2. Zelfstandigenaftrek voor de 'echte' zelfstandigen 
3. Hybride oplossingen aanvaarden zonder dat deeltijdwerkgevers zware lasten moeten dragen 
4. Maatwerk oplossingen zoals een 'maakfonds' of (tijdelijke) verhoogde belastingvrije voet om tijd en gelegenheid te geven
5. Geen dure verplichte AOV voor de eerste twee jaar ziekte

Sommigen zijn al vrijgesteld van BTW; schrijvers, journalisten, componisten. Waarom niet alle makers van kunst en cultuur vrijstellen van BTW-plicht....?

Laat de zelfstandigenaftrek bestaan. Alle zelfstandigen kunnen dat dan gebruiken voor een AOV en/of pensioenvoorziening.

Kunstenaars werken vaak hybride. Enkele dagen per maand bijvoorbeeld in een winkel voor kunstenaarsbenodigdheden of als docent. Waarom zou voor die paar dagen een ingewikkeld loondienstverband voor opgetuigd moeten worden (wet DBA)? Accepteer hybride oplossingen zonder al die ingewikkeldheden en webmodules.

Maakt investeren en experimenteren eenvoudiger. Zorg voor een 'maakfonds' of een (tijdelijke) verhoogde belastingvrije voet zodat ook startende en doorstartende kunstenaars zich staande kunnen houden. Het scheelt niet alleen uitkeringen, maar als samenleving profiteren we allemaal van de creativiteit die dan 'los komt'.

Laat de zelfstandigen hun inkomen in geval van ziekte voor de eerste twee jaar zelf regelen, zonder verplichte AOV. Er zijn voldoende initiatieven van broodfondsen en schenkkringen die de eerste twee jaar van arbeidsongeschiktheid prima kunnen opvangen. En voor de lange termijn een collectieve oplossing voor alle werkenden.

Voor de korte termijn

Door de coronacrisis zijn veel, heel veel makers in de ellende gekomen. Van kwaad tot erger. Nergens voor in aanmerking kunnen komen vanwege partnertoets, werken en wonen op één adres (terwijl dat destijds in de vierde nota ruimtelijke ordening juist werd gestimuleerd), net niet voldoen aan allemaal regels, gemeentes die de regels verschillend uitleggen en uitvoeren, extra steun bedoeld voor makers dat wordt besteed aan stoeptegels en lantaarnpalen........Voor de korte termijn hierbij een oproep om de makers, de kunstenaars rechtstreeks te benaderen en met maatwerk oplossingen te komen. Het moet niet zo zijn dat we straks wel beschikken over allemaal instanties, theaters, galeries, musea enz. enz. , maar dat de makers, de kunstenaars, zijn gevlucht in een ander beroep. Maak een fonds waar alle makers, alle scheppende kunstenaars een beroep op kunnen doen. Het trickle-down waar velen op hadden gehoopt werkt niet.

Kortom

Maak het eenvoudiger voor de zelfstandige beeldend kunstenaar om te ondernemen. Veel andere sectoren zullen hier van mee profiteren. Er zullen meer oplossingen komen voor problemen en uitdagingen die nu nog niet eens in beeld zijn. De verheffende werking van kunst en cultuur zal toenemen en zal breder gezien, genoten en gedragen worden door onze samenleving. 

'Een samenleving zonder kunst en cultuur is als een zwembad zonder water.'

Met vriendelijke groet,

Henk Hofstra
Voorzitter Stichting BOK Beroeps Organisatie kunstenaars

* Vrij naar Boris Vian, uit Le déserteur.

•• Het syndroom van Stendhal is het ultieme bewijs dat (beeldende) kunst en schoonheid iets 'doet' met een mens en dat het meer is dan alleen vermaak.